De jaarfeesten in de planner (en in de digitale agenda die je via deze link kunt bekijken) zijn gebaseerd op de 8 jaarfeesten zoals onze voor- voor- voorouders dat in West-Europa vierden. Het zijn momenten in de seizoenen die voor hen van grote betekenis waren, omdat ze overgangen in het jaar markeerden of aangaven wanneer bepaalde handelingen (ploegen, zaaien of oogsten) uitgevoerd moesten worden. Ik zeg nadrukkelijk niet de ‘Keltische jaarfeesten’, omdat het maar de vraag was of onze voor- voor- voorouders wel Kelten waren.

Een (zeer!) beknopte geschiedenis van de bewoners van Noord-West Europa

Nederland is, zoals je waarschijnlijk wel weet, pas in de 16e eeuw ontstaan toen een aantal provincies zich verenigden en zich onafhankelijk verklaarden van prins Philip II van Spanje tijdens de 80-jarige oorlog. Voor die tijd bestond deze streek uit graafschappen en hertogdommen met wat provinciaalse dorpen (steden ontstonden pas vanaf de 11e eeuw) en weer dáárvoor was het een delta waarin een aantal stammen zich min of meer definitief vestigden. De Friezen bevolken deze streek het langst; al sinds het begin van onze jaartelling zijn zij gevestigd in het Noord-Westen van Europa. Verder woonden de Kaninefaten aan de kust en de Bataven rond de grote rivieren, waar ze hun naam aan de Betuwe gaven. Een paar eeuwen later verdreven de Friezen de Kaninefaten en kwamen de Franken vanuit het zuiden en vestigden de Saksen zich in het oosten. Een aantal stammen trokken naar het noorden en werden later Noormannen en Vikingen. Al deze stammen behoorden tot de ‘Germanen’, stammen die vanuit het gebied rond de Oostzee zuidwaarts trokken. De naam werd gebruikt door de Romeinen en komt waarschijnlijk van 1 stam, waarna deze is overgedragen op andere stammen.

De Kelten daarentegen komen oorspronkelijk uit Azië en trokken naar het zuiden en westen richting de Alpen en van daaruit verspreidden zij zich over heel Midden-Europa. Van Spanje, Ierland en Engeland in het westen tot Klein-Azië in het oosten, van Noord-Italië in het zuiden tot de Rijn in het noorden. Zo rond de eerste eeuw van onze jaartelling was hun cultuur op het hoogtepunt, daarna brokkelde hun macht snel af. Na het uiteenvallen van het Romeinse Rijk vielen de Keltische gebieden uit elkaar in allerlei kleine staatjes en elkaar bestrijdende stammen (Asterix en Obelix, weet je nog?) tot Karel de Grote het Frankische Rijk stichtte.

Kortom: als je familiewortels zuidelijk uitstrekken zouden ze Keltisch kunnen zijn, als ze meer oostwaarts gaan waren je voorouders waarschijnlijk Germaans. Niet dat het voor de jaarfeesten veel uitmaakt; over zowel de Germaanse als de Keltische religie is weinig bewaard gebleven aangezien beide culturen niet schreven. We moeten het dus doen met overleveringen in verhalen, mythen en indirecte vermeldingen in de geschiedenis.

Mythen & Marvel

Wat we dus (denken te) weten van de Keltische en Germaanse goden en godinnen komt uit ietwat schimmige bronnen. Verhalen die zijn opgetekend door Christenen en overwinnaars, vaak aangepast aan de op dat moment geldende normen en gebruiken (oh wacht, eigenlijk zoals alle geschiedenis dus…). De Romeinen beschreven de Germanen als bloeddorstige barbaren (zoals ze die op het slagveld tegenkwamen) en in het gunstigste geval als ‘nobele wilden’, die deugden als moed en trouw boven alles nastreefden. Christelijke bronnen vermelden Germanen pas, wanneer ze waren overgegaan naar het Christendom. En omdat de Germanen zelf niet schreven, zullen we nooit hún kant van het verhaal kennen.

Toch hebben de Germanen veel invloed gehad op het christendom in de Middeleeuwen. Ze waren namelijk met véél en bezetten grote gebieden in noordelijk en West-Europa. Missionarissen probeerden compromissen te sluiten en daardoor werden veel Germaanse elementen in het Christendom opgenomen. Denk dan aan de kerstboom met de ballen (groenblijvende takken als symbool voor de cyclus van het leven en ballen als, tja, vruchtbaarheidssymbool), de vreugdevuren en eieren rond Pasen en het aanwezig zijn van alle elementen in de eredienst. Ook de paashaas komt daar vandaan; voor de Kelten was dit een heilig dier dat nauw verbonden was aan de Godin. Het verhaal van de haas en de eieren komt waarschijnlijk doordat het leger van de haas sterk lijkt op het nest van de kievit; mensen die een haas probeerden te vangen zagen in plaats daarvan eieren liggen. Een folklore is geboren!

Ook onze cultuur is beïnvloed door deze verhalen. Neem de Marvel-film Thor of de serie over Loki, waarin de namen van de goden en plaatsen letterlijk terug komen. Eén van de beste verfilmingen hiervan vind ik de serie ‘Ragnarok’ op Netflix. Mythe en werkelijkheid lopen daar prachtig door elkaar, een aanrader!

Ostara: een Germaanse godin?

En dan komen we eindelijk bij Ostara. Of Eostre, zoals ze ook wel genoemd wordt. Ze wordt genoemd in 725 in een boek van een Engelse kerkvader, waarin hij de Angelsaksische kalender beschrijft. Hij gaf de maand april weer als ‘Esturmonath’ naar de Godin Eostra, die in die maand met feesten werd geëerd. Het is tot op heden onduidelijk of er werkelijk een Godin Eostre bestaan heeft – al is het wel wonderlijk dat zowel in het Engels (Easter) als in het Duits (Ostern) de naam voor Pasen hiervan lijkt afgeleid.

Of Ostara nu ‘echt’ bestaan heeft als Godin doet er natuurlijk niet toe. Net als de discussie of de jaarfeesten nu Keltisch of Germaans zijn. Waarschijnlijk beide; volkeren die rond trekken en zich vermengen met de lokale bevolking nemen ook de plaatselijke religieuze gebruiken over. In heel West Europa werden de wisselingen van de seizoenen waarschijnlijk uitvoerig en uitbundig gevierd – en in iedere plaats weer net een beetje anders. Dus maak er jouw eigen feestje van, op jouw manier.

(De informatie die ik vermeld heb ik grotendeels uit het boek ‘Encyclopedie van Westerse Goden en Godinnen’ van Joke & Ko Lankester. De gebruikte afbeelding is ‘Ostara’ van Christopher Bell)