Dit boek werd vermeld in de Happinez en het intrigeerde me: een boek over zelfobservatie – dat moet wel over zelfreflectie gaan. De schrijver is Robert Moore, dichter en professor aan de universiteit van Arkansas, die zich al 30 jaar bezig houdt met dit onderwerp. 

Het begin is in ieder geval veelbelovend: ook hij haalt Socrates aan met ‘Ken Uzelve’.  “Zolang ik mezelf niet ken, word ik gedreven door gewoonten die ik niet als zodanig herken en waarover ik geen zeggenschap heb. Ik ben een machine, een automaat, een robot die rondjes draait en zichzelf voortdurend herhaalt.” Dit is eigenlijk de kern van het boek: zolang ik niet naar mijn gevoelens en gedachten kijk en stop met me hiermee te identificeren, blijf ik een slaaf van mijn aangeleerde gewoonten. Mijzelf leren kennen betekent hier: leren inzien uit welke gewoonten mijn gedrag bestaat en dit vaststellen, zonder oordeel en zonder intentie om te veranderen. 

Dat is ook gelijk het moeilijkste: zonder oordeel naar mijzelf en mijn gedrag, gewoonten en gevoelens kijken – en dit laten voor wat het is. Want man-o-man, wat vind ik veel van dat wat ik denk en doe. Red Hawk zegt: wij worden ‘bestuurd’ door ons denken, wat daar eigenlijk helemaal niet voor bedoeld is. Ons denken is een binaire computer; goed voor analyseren en het oplossen van problemen, maar voor het besturen van ons leven is het veel te traag én te rechtlijnig. Om deze taak te volbrengen heeft het denken allerlei overlevingsmechanismen ingesteld. Deze mechanismen worden in stand gehouden door het verbruiken van energie (bijvoorbeeld van emoties). We kunnen deze cirkel doorbreken, door het denken niet meer deze energie te ‘geven’. Wanneer er iets gebeurt dat een emotionele of fysieke reactie bij me oproept, kan ik ervoor kiezen om niet te handelen, maar alleen maar vast te stellen wat er gebeurt in mijn lijf en me niet te identificeren met het geheel van emoties en gedachten. Daarmee doorbreek ik de cirkel. 

Tsja. Mindfulness dus. Of Zen. Niets nieuws dus, maar wat wel nieuw is, is dat Red Hawk een heldere beschrijving heeft gemaakt van wat er in mijn hoofd gebeurt – en hoe ik dat kan veranderen. Het is eigenlijk een praktische handleiding, die echter het proces zelf niet vergemakkelijkt. Want wanneer ik eerlijk kijk naar wat ik denk en voel, is dat vaak niet iets waar ik blij van word. Toch is dit observeren het enige dat nodig is. Het idee is namelijk, dat alleen al door deze gedachten en gevoelens te observeren, er iets verandert (zie: het Heisenberg-principe en het observer-effect). Door me niet meer te identificeren met wat ik voel en denk, krijgt het minder macht over mij. 

kritische puntjes

* Ik heb toch nog wel wat kritische noten bij het boek. Zo zegt Red Hawk in het eerste hoofdstuk dat het geen religieuze of spirituele weg is, maar verderop in het boek heeft hij het over ‘de Schepper’ en over ‘genade’. Ook spreekt hij over inspiratie als iets dat van een ‘hogere voelfunctie’ komt, als informatie die je ‘invalt’. Wellicht dat de schrijver wilde voorkomen dat het boek als ‘zweverig’ betiteld zou worden, maar deze tegenstelling in de tekst doet wat mij betreft meer kwaad. Ik geloof dat persoonlijke ontwikkeling en zelfreflectie altijd leidt tot spirituele ontwikkeling – noem het dan ook gewoon zo.

* Bij tijd en wijle vond ik de enigszins neerbuigende toon van Red Hawk vervelend. De manier waarop hij praat over ‘de onbewuste mens’ lijkt me niet prettig, wanneer je dit boek leest en nog geen ervaring hebt met zelfreflectie. ‘Dan leef ik een zoogdierleven en zal ik sterven als een hond.’ Hm. Niet echt motiverend, lijkt mij. 

* Red Hawk vergelijkt het denken (het intellectueel centrum) met een computer. Maar aan de andere kant zegt hij: ‘Het geheugen is lui.’ en beweert hij dat het denken niet in staat is tot liefde. Wat is het nou? Is het denken als een computer of heeft het menselijke gevoelens?

interessante concepten

* Red Hawk stelt, dat we door alle technologie onze aandacht niet meer trainen. En dat tegelijkertijd er een uitbraak is van AD(H)D (aandachtstekortstoornissen) onder kinderen en volwassenen. Hij stelt dat dit komt doordat kinderen in de eerste 3 jaar (wanneer miljarden ingewikkelde neurale worden gelegd) al teveel worden blootgesteld aan tv en computers.

* Het denken zelf is een doos, een binaire computer. “Alles wat je kunt benoemen en waaraan je kunt denken, bevindt zich in de doos. …  Als je het kent en het kunt benoemen, is het in de doos.” Wanneer ik een probleem wil oplossen of iets nieuws wil bedenken, moet ik dus ‘out of the box’ denken. Dit kan door het denken ‘uit te schakelen’ en in een staat van verwondering te komen. ‘Begrijpen door directe ervaring’ noemt Red Hawk dit – in het NU zijn dus. 

aanrader?

Wanneer je al wat ervaring hebt met meditatie en zelfreflectie, is dit boek zeker een aanrader. Het biedt een andere kijk op zelfreflectie en wellicht wat (nieuwe) handvatten.